Βασικά χαρακτηριστικά

Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικο συστημα όπου η ιδιοκτησία των μεσων παραγωγης και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικα αγαθα, παραγωγη, κατανομή, το εμποριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το κερδος. Το κράτος στον καπιταλισμό μπορεί επίσης να αποτελεί τον ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής (συλλογικός καπιταλιστής) ή διακίνησης των προϊόντων (και των υπηρεσιών που στον καπιταλισμό νοούνται ως προϊόντα).

Η κοινωνική διαστρωμάτωση του καπιταλισμού χαρακτηρίζεται σύμφωνα με πολλούς διανοητές από ταξικά/εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά. Ηγεμονεύουσα/άρχουσα τάξη είναι η αστική και εκμεταλλευόμενη τάξη είναι η εργατική. Ανάμεσά τους υπάρχουν κοινωνικές κατηγορίες που είτε "προσεγγίζουν" από άποψη υλική, θέσης στην παραγωγή κλπ την αστική τάξη, είτε την εργατική. Είναι τα ονομαζόμενα "μεσαία στρώματα.

Το κέρδος στον καπιταλισμό για τον ιδιώτη (ή το κράτος εάν λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια) παράγεται με την απόσπαση της υπεραξιας από τον εργαζόμενο. Η απόσπαση αυτή πραγματοποιείται με δύο τρόπους (και πολύ συχνά με χρησιμοποίηση και των δύο). Είτε με επιμήκυνση της εργάσιμης ημέρας και εντατικοποίηση της δουλειάς του εργαζόμενου και τότε έχουμε την απόλυτη υπεραξία, είτε με σταθερό ωράριο, αλλά με εισαγωγή της τεχνολογίας στην παραγωγή, οπότε έχουμε αύξηση της παραγωγικότητας του εργαζόμενου, συνεπώς αύξηση και της υπεραξίας που παράγει (σχετική υπεραξία). Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται η εκμετάλλευση των εργαζομένων από τους ιδιώτες ή τον συλλογικό καπιταλιστή το κράτος. Η όλη αυτή διαδικασία λαμβάνει χώρα στην παραγωγή κατά κύριο λόγο, συνδέεται όμως και με την κατανάλωση δια μέσου του επιπέδου τιμών των προϊόντων. ^[1]

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως ο καπιταλισμός γενικότερα και πιο ειδικά ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής βασίζεται πάνω στην αντίθεση της σχέσης "κεφάλαιο/εργασία", όπου το κεφάλαιο πρέπει να αντλεί συνεχώς υπεραξία από την εργασία προκειμένου να υπάρχει και να αναπτύσσεται.

Σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η φιλελευθερη οικονομια θεωρείται το δικαιότερο οικονομικό σύστημα και αντίστοιχο της δημοκρατίας για τα πολιτικά συστήματα. Αν θεωρήσουμε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παράγει μία κοινωνία σαν "υποψήφιους" και το χρήμα σαν ψήφο ο καταναλωτής επιλέγει τα προϊόντα που πραγματικά θέλει και οι επενδυτές-επιχειρηματίες-εργαζόμενοι ανταμείβονται αντίστοιχα με περισσότερα κέρδη-μισθούς μπονους κλπ. Από την άλλη, προϊόντα που δεν έχουν ζήτηση (κακή ποιότητα, ακριβή τιμή ή απλά δεν ενδιαφέρουν τους καταναλωτές) απορρίπτονται και καταργούνται. Με τον μηχανισμό των τιμών του Ανταμ Σμιθ η αγορά βρίσκει ισορροπία μεταξύ προσφορας και ζητησης εφόσον υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις είναι να μην υπάρχει δύναμη αγοράς (επιχείρηση ή και καταναλωτής που να επηρεάζει την αγορά), οι καταναλωτές να είναι καλά ενημερωμένοι και να πράττουν ορθολογικά και σύμφωνα με το συμφέρον τους, να υπάρχει ελευθερία εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων και των επαγγελμάτων (όχι μονοπώλια, κλειστά επαγγέλματα, περιοριστικοί νόμοι).
Αποτέλεσμα της φιλελεύθερης οικονομίας είναι ο καπιταλισμός όπου η κοινωνία έχει μεγιστοποιήσει την οικονομική της δραστηριότητα και έχει συσσωρευτεί πλούτος ο οποίος όμως βοηθάει στην περαιτέρω ανάπτυξή της. Ο πλούτος συνήθως συγκεντρώνεται εκεί όπου οι καταναλωτές έχουν δείξει την προτίμησή τους. Επιχειρήσεις που έχουν προσφερει οικονομικά, ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες και που αποσπούν το ενδιαφέρον τον καταναλωτών ανταμοίβονται με κέρδος. Το μεγάλο κέρδος βοηθάει την επιχείρηση ή ολόκληρο κλάδο επιχειρήσεων να αναπτυχθούν και να επεκταθούν έως το σημείο που θα καλυφθεί η ζήτηση τόσο ώστε να μειωθούν τα κέρδη ώστε πλέον να σταματήσει η ανάπτυξη.
Ακόμα και στις περιπτώσεις που φαίνεται να αποτυγχάνει η ελεύθερη αγορά είναι όταν δεν ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. Ακόμα και η υψηλή ανεργία θεωρείται μη κανονική ρύθμιση του μηχανισμού των τιμών. Ο εργαζόμενος προσφέρει την εργασία του έναντι αμοιβής και οι επιχειρήσεις είναι οι καταναλωτές της εργασίας προκειμένου να τους χρησιμοποιήσουν στην παραγωγική διαδικασία. Η ισορροπία από την άλλη επιτυγχάνεται από το κέρδος. Εφόσον οι προηγούμενες προϋποθέσεις ισχύουν, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι (νοικοκυριά), πράττουν σύμφωνα με το ατομικό τους συμφέρον-κέρδος. Αν ένα προϊόν - επάγγελμα - υπηρεσία - επιχείρηση έχει κέρδος (μεγάλη ζήτηση) η προσφορά θα στραφεί προς τα εκεί έως ότου κορεστεί η ζήτηση (δηλαδή προσφορά=ζήτηση) και τότε τα κέρδη θα είναι 0, δηλαδή οι υπάρχουσες επιχειρήσεις είναι απλά βιώσιμες (βγάζουν μόνο τα κόστη=μισθοί εργαζομένων και επιχειρηματιών, απόσβεση κεφαλαίου και λειτουργικά έξοδα). Λόγω του τρόπου που δημιουργείται ο πλούτος (πλην περιπτώσεων απάτης) η κοινωνία μεγιστοποιεί την παραγωγικότητά της. Αν μια επιχείρηση -που είχε κέρδη παράγοντας ένα προϊόν, δεν βελτιώνεται συνεχώς προσφέροντας καλύτερη ποιότητα σε όλο και πιο προσιτές τιμές (άρα θα πρέπει να βελτιώνει συνεχώς την παραγωγική της διαδικασία) θα απειληθεί με ζημιές ή κλείσιμο από άλλες που βελτιώνονται.
Πολλές φορές ο καπιταλισμός κατηγορείται για σκληρές συνθήκες εργασίας. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά οι εργαζόμενοι είναι πιο παραγωγικοί και λόγω καλύτερης αλυσίδας παραγωγής δηλαδή καλύτερη τεχνολογία ή καλύτερη οργάνωση της επιχείρησης. Έτσι όλη η κοινωνία παράγει περισσότερο και πιο οργανωμένα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε όλη την κοινωνία καθώς και τα φτωχότερα οικονομικά στρώματα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα αγαθά-οικονομική δύναμη αλλά και μικρότερη ανεργία για όλη την κοινωνία.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι το μεγάλο μέγεθος επιχειρήσεων - επενδύσεων. Λόγω αυτού του μεγέθους μπορούν και παράγονται προϊόντα πολύ πιο πολύπλοκα σε πιο αποδοτικές παραγωγικές αλυσίδες και διανέμονται σε όλο τον πλανήτη. Παράδειγμα τα αυτοκίνητα θα ήταν αδύνατο να παραχθούν σε βιοτεχνίες ή βιομηχανίες μικρού μεγέθους αλλά μόνο σε τεράστιες (καπιταλιστικές) επιχειρήσεις που απασχολούν χιλιάδες υπαλλήλους από την παραγωγή έως την διανομή στον καταναλωτή.